Współuzależnienie, chociaż powszechnie znane w społeczeństwie nie posiada swojej kategorii w klasyfikacjach ICD. Dzieje się tak, ponieważ współuzależnienia nie uznano za zaburzenie czy chorobę psychiczną, ale za styl osobowości i styl radzenia sobie w trudnej sytuacji interpersonalnej. Wielu badaczy starało stworzyło definicję współuzależnienia. Jedną z badaczek współuzależnienia była Melody Beattie, która zdefiniowała współuzależnionych jako:
„Współuzależnioną jest osoba, która pozwala na to, by zachowanie innej osoby oddziaływało na nią ujemnie i która obsesyjnie stara się kontrolować zachowanie oddziałującej na nią osoby”
- Melody Beattie
Współuzależnionych łączy wiele cech, głównymi są:
- opiekuńczość współuzależnionych przejawiana w poczuciu bycia odpowiedzialnym/ną za innych (uzależnionych, ale nie tylko). Współuzależnieni realizują się w formie nieproszonych rad, złości, gdy pomoc nie przynosi spodziewanych efektów, mówią „tak” gdy myśl podpowiada „nie” czy przyciągają ludzi w potrzebie.
- poczucie niskiej wartości – współuzależnieni zazwyczaj czują odpowiedzialność za wszelkie problemy i trudności, nie przyjmują komplementów, przyjmują postawę obronną, gdy ktoś ich obwinia, czerpią sztuczne poczucie wartości z pomagania innym i czują w związku z tym wstyd.
- tłumienie emocji i myśli, rozumienie jako brak wyrażanie emocji z powodu lęku o ocenę i postawa bycia człowiekiem opanowanym, w każdej chwili
- Obsesyjne martwienie sprawami innych ludzi, którego przykładem są problemy ze snem czy ciągłe analizowanie
- kontrolowanie – współuzależniony zazwyczaj ma przykre doświadczenia związane z ludźmi wymykającymi spod kontroli. Współuzależniony uważa, że wszystko wie lepiej i chce sprawować pieczę nad wydarzeniami. Czasami używa manipulacji stosując groźby i przymus, żeby osiągnąć swoje cele. Zachowanie to świadczy o lęku.
- zaprzeczanie – współuzależnieni zaprzeczają swojemu położeniu. Kiedy jednak odkryją swoje trudności zazwyczaj wymyślają różne zajęcia żeby uniknąć myślenia, ignorują problem, powtarzają że jutro będzie lepiej
- uzależnienie od innych, którzy dają bezpieczeństwo - współuzależnieni lgną do ludzi dających akceptację, ale są w relacji przy jednocześnie ciągłej obawie o jej utratę i poczuciu niezasługiwania na uwagę. Współuzależnieni podejmują decyzje o trwaniu w niszczących związkach i mają zgodę na złe traktowanie by dostać uwagę i udowodnić, że zalegują na miłość
- trudności w porozumiewaniu – typowymi sposobami komunikacji są ciągłe proszenie, przepraszanie, przekupywanie, grożenie. Współuzależnieni unikają wyrażenia wprost swoich pragnień i myśli. Strwonią od rozmów o swoich problemach, uciekają, kłamią, żeby chronić tych, których kochają
- rozmyte granice tolerancji – opowiadaj o tym, że nie odpowiadają im określone zachowania, ale z czasem zaczynają na nie pozwalać, często zezwalając na ranienie siebie. Pozwalając przekroczyć własne granice i nie rozumieją dlaczego cierpią
- brak zaufania w szczególności do innych, ale również do siebie. Współuzależnieni mogą mieć poczucie opuszczenia przez Boga
- złość - skrywana głęboko, z obawy o jej ujawnienie. Współuzależnieni kierują złość na innych lub do wewnątrz. Karzą innych za to, że odczuwają wobec nich skrywaną złość czemu często jednocześnie towarzyszy poczucie winy.
- problemy seksualne – mogą mieć trudność w komunikowaniu partnerowi swoich potrzeb i sprowadzają intymność do spraw technicznych. Z czasem mogą stracić zainteresowanie seksem a swoje potrzeby realizować w formie fantazji.
Tutaj przeczytasz, co jeszcze może odpowiadać za problemy natury seksualnej: Dlaczego nie mam orgazmu?
Według Woronowicza za ukształtowanie współuzależnienia odpowiadają
- pomaganie i opieka nad uzależnionym, przejęcie za niego odpowiedzialności i chronienie przed ponoszeniem konsekwencji,
- uleganie rytmowi zażywania, obsesyjne kontrolowanie uzależnionego,
- tolerancja dla zachowań uzależnionego z jednoczesnym zaniedbywaniem siebie oraz poczuciem winy i małej wartości
Żadne z podjętych działań przez współuzależnionego nie wyleczy osoby uzależnionej z jej problemu. Terapia indywidualna czy terapia grupowa może być dobrym rozwiązaniem, który pozwoli współuzależnionemu spojrzeć na sytuacje z innej, szerszej perspektywy i zacząć radzić sobie z trudnymi emocjami.
- podczas terapii indywidualnej wraz z terapeutą analizowane są mechanizmy współuzależnienia i uzależnienia. Poszerzenie świadomości o wiedzę, identyfikacja emocji związanych z trudną sytuacją oraz wsparcie dostarczane przez terapeutę pozwoli na polepszenie jakości życia i wprowadzenie zdrowych zmian
- terapia grupowa polega na spotkaniach z ludźmi doświadczającymi takich samych trudności, dzięki czemu współuzależnieni doświadczają dużej dawki wsparcia oraz rozwiązań, które można wdrożyć by lepiej radzić sobie z problemem. Psychoterapeuta prowadzący koordynuje cały proces grupowy podczas terapii.
Inne ważne działania to szukanie wsparcia w osobach bliskich – znajomych, rodziny. Osobom współuzależnionym trudno zauważyć swoje położenie. Nawet pojedynczy krok w kierunku ujawniania swoich trudności i podjęcie działań w kierunku radzenia sobie to postęp. Codziennymi działaniami, które osobo współuzależniona może być:
- dbanie o własne bezpieczeństwo – w chwili, gdy partner zaczyna być agresywny niezwłocznie zawiadom służby. Zadbaj o bezpieczeństwo swoje oraz dzieci
- dbanie o siebie poprzez próby stawiania granic - dawanie siebie chwili zastanowienia, czy ta decyzja nie ingeruje w moją autonomię, czy czuję się w niej dobrze i bezpiecznie? Stawianie granic może budzić lęk, ale sukcesywne ich zaznaczanie wprowadza spokój i satysfakcję. Stawiaj granice na tyle na ile czujesz się bezpiecznie
- edukacja w zakresie uzależnienia i współuzależnienia – wiedza pozwoli na szersze rozumienie sytuacji. Pomocna będzie literatura, kursy komunikacji i stawiania granic.
Jeżeli twój uzależniony partner/ partnerka wyraża chęć do współpracy terapeutycznej zachęcamy do podjęcia terapii u nas w ośrodku w Lublinie (Centrum Zdrowia Psychicznego HUMAN, Lublin). Pamiętaj, że odpowiedzialność za terapię leży po stronie uzależnionego. Uzależnienie to choroba, która wymaga osobistej pracy uzależnionego. Możesz zachęcić partnera/partnerkę do pracy, lecz unikaj obwiniania siebie za niechęć uzależnionego. Często podjęcie decyzji o terapii uzależnień trwa latami - uzależniony musi samodzielnie dostrzec swój problem, co często obwarowane jest mechanizmami, które uniemożliwiają dostrzegane prawdy o samym sobie. Skup się na opiece nad sobą.
Uzależnienie to choroba uwzględniona w klasyfikacji ICD10 (w przyszłości ICD 11) i charakteryzujące się specyficznymi objawami
1.silne pragnie przyjmowania substancji albo poczucie przymusu jej przyjmowania,
2. trudności kontrolowania zachowania związanego z przyjmowaniem substancji – rozpoczęcia jej przyjmowania, zakończenia lub ilości,
3.fizjologiczne objawy odstawienia, występujące po przerwaniu lub zmniejszeniu ilości przyjmowanej substancji, w postaci charakterystycznego dla danej substancji zespołu abstynencyjnego, albo używanie tej samej lub podobnie działającej substancji w celu zmniejszenia nasilenia lub uniknięcia objawów abstynencyjnych,
4. stwierdzenie tolerancji,
5. narastające zaniedbywanie alternatywnych źródeł przyjemności lub zainteresowań, zwiększona ilość czasu poświęconego na zdobywanie lub przyjmowanie substancji, albo na odwracanie następstw jej działania,
6.przyjmowanie substancji mimo dowodów i wiedzy o jej szkodliwych następstwach somatycznych, psychicznych i społecznych.
Według klasyfikacji w Europie diagnozuje się uzależnienie od: alkoholu, opiatów, kanabinoli, substancji uspokajających i nasennych, kokainy, substancji stymulujących w tym kofeiny, halucynogenów, tytoniu, lotnych rozpuszczalników oraz innych substancji. Wszystkie substancje w diagnostyce oznaczane są odpowiednim kodem – od F10 do F19.Uzależnionym jest ten, kto spełnia 3 lub więcej objawów, które występują przez jakiś czas (nie zostało to określone, decyduje psychiatra lub specjalista terapii uzależnień na bazie obrazu zażywania przedstawianego przez pacjenta) w ciągu ostatniego roku.
Żeby dobrze zrozumieć mechanizm uzależnienia warto przyjrzeć się poniższej animacji: https://www.youtube.com/watch?v=SPu2LiS0Dis.
Animacja w obrazowy sposób przedstawia co dzieje się z człowiekiem w chwili, gdy zaczyna używać substancji psychoaktywnej. Jak widać główny bohater – żółty ptaszek, spotyka na swojej drodze zagadkową dla niego substancje, którą decyduje się zażyć i odkrywa jak „wspaniale” wygląda świat pod jego wpływem. Ta swoista inicjacja sprawia, że nasz bohater spotyka coraz więcej substancji na swojej drodze – daje się pochłonąć środowisku obfitującemu w „nektar”. Z czasem zauważamy, że ptaszek znajduje coraz więcej i więcej substancji a jego funkcjonowanie skupia się na krótkich okresach bycia „pod wpływem”. Jego rzeczywistość staje się szara i nudna a chwilę radości daje tylko czas, gdy wypije „nektar”. Okresy dobrego samopoczucia skracają się jednak. Ptaszek jest pochmurny – nie może bowiem już żyć i doświadczać szczęścia bez substancji. Jest uzależniony.
Przykład bohatera z animacji można odnieść do objawów opisanych przez ICD 10:1) Ptaszek, żeby czuć się dobrze musi być pod wpływem – pragnie chwili ukojenia od rzeczywistości więc zmuszony jest szukać czegoś co mu ją da
2) Nie pomija żadnej dawki „nektaru” – jak tylko widzi ją na swojej drodze korzysta z niej. Czy gdyby ktoś zasugerowałby mu rezygnację z dawki skorzystałby z niej?
3) Bez substancji ptaszek zaczyna być słaby – powłóczy nogami i ma zwieszoną głowę. Dopiero gdy skorzysta z substancji jego rzeczywistość odmienia się – czuje się lepiej zarówno psychicznie jak i fizycznie. Zespół abstynencyjny jest charakterystyczny dla substancji (tzn. inny będzie dla alkoholu a inny dla marihuany)
4) Animacja nie ukazuje zjawiska tolerancji – ptaszek cały czas zażywa takie same dawki. Tolerancja polega na konieczności zwiększania dawek w celu osiągnięcia zamierzonego efektu.
5) Na animacji nie obserwujemy, żeby ptaszek miał inne zainteresowania – nie ma przyjaciół ani hobby. Jego życie skupia się na przyjmowaniu i poszukiwaniu substancji. „Nektar” to centrum jego funkcjonowania.
6) Ptaszek zdaje sobie sprawę z tego, że jego życie się zmienia, ale pomimo tej wiedzy cały czas decyduje się przyjmować substancję, jednocześnie tracąc możliwość korzystania z rzeczywistości.
Uzależnieniem targają dodatkowe mechanizmy – opisane przez polskiego badacza Jerzego Melibrudę. Naukowiec opisał 3 mechanizmy, które obecne są w obrazie funkcjonowania osób uzależnionych od alkoholu. Wydaje się jednak, że są one właściwe dla wszystkich uzależnionych.
1. Mechanizm rozdwojonego ja – uzależniony funkcjonuje w 2 trybach – gdy jest pod wpływem substancji oraz bez niej. Uzależnionemu wydaje się, że jest omnipotentny po spożyciu substancji (problemy nabierają mniejszego wymiaru, uzależniony czuje się silny, niezastąpiony). Powrót do codziennego funkcjonowania, mierzenie się z trudnościami i konfrontacja z tym co nieprzyjemne jawi się dla uzależnionego jako bardzo nieprzyjemna perspektywa. W naturze człowieka jest bowiem pęd do tego co przyjemne i ucieczka od tego co niesie nieprzyjemność. W związku z powyższym uzależnieni chcą powtarzać przyjmowanie substancji.
2. Mechanizm iluzji i zaprzeczania – osoby uzależnione posługują się szeregiem sztywnych mechanizmów myślenia, które utrzymać ich mają w samopoczuciu, że „nie ma problemu”. Przykładami takich mechanizmów są:
proste zaprzeczanie – utrzymywanie, że nie ma problemu. Zaprzeczanie osobom, które twierdzą inaczej niż uzależniony. Uświadomienie sobie problemu spowodowałoby konieczność konfrontacji, co wiąże się z bólem emocjonalnym, Uzależniony woli uporczywie twierdzić, że wszystko jest w porządku tym samym utrzymując status quo.
minimalizowanie – uznawanie, że picie lub zażywanie nie jest problemem. Uzależniony żyje w przekonaniu, że jego „problem” to drobnostka, którą nie należy się przejmować, bo w każdej chwili może sobie z nią poradzić.
obwinianie – oddawanie odpowiedzialności za problem czynnikom zewnętrznym. „Piję, bo mnie zdenerwowała” „Piję, bo wszyscy piją”
odwracanie uwagi – zmienianie tematu i wątków rozmowy, żeby odwrócić uwagę od problemu używania. Uzależniony nauczony poprzednimi rozmowami układa konwersację w taki sposób by nie skręciła ona w zagrażające dla niego tematy.
fantazjowanie – budowanie przekonania o swojej osobie w sposób wyimaginowany. Fantazjowanie o swoich umiejętnościach czy wpływie w celu poprawy samopoczucia.
koloryzowanie wspomnień – modelowanie obrazu minionych zdarzeń zgodnie z aktualnymi potrzebami, w służbie dalszego picia, brania.
marzeniowe planowanie – opracowywanie wizji, które dotyczą własnych działań i sytuacji. Jest to planowanie np. zaprzestania picia, gdy: wyjedzie się za granicę lub znajdzie inną pracę.
Powyższe mechanizmy są tylko przykładem – istnieje ich bardzo wiele.
3. Mechanizm nałogowego regulowania uczuć – uzależniony nie mierzy się ze swoimi problemami sięgając po substancję, co jak można się spodziewać pogłębia tylko problem. Uzależniony reaguje ucieczkowo – w chwili trudności korzysta z substancji by poradzić sobie z trudnym doświadczeniem. „Zalanie” problemu alkoholem lub substancją psychoaktywną sprawia, że w postrzeganiu uzależnionego, problem się umniejsza, zanika. Jest to oczywiście złudzenie.
CHCESZ DOWIEDZIEĆ SIĘ WIĘCEJ NA TEMAT WSPÓŁUZALEŻNIEŃ I UZALEŻNIEŃ?!
ZAPRASZAMY DO ODSŁUCHANIA NASZEGO PODCASTU "DLA WAS", W KTÓRYM ALICJA WNUCZEK - MICHALCZEWSKA, KLAUDYNA SADOWSKA ORAZ KRZYSZTOF KOT (DZIENNIK WSCHODNI LUBLIN) DYSKUTUJĄ NA TEMAT JAK ZADBAĆ O SIEBIE I SWOICH BLISKICH , GDY KTOŚ Z NASZEGO OTOCZENIA BORYKA SIĘ Z UZALEŻNIENIEM.
TUTAJ POSŁUCHAJ O UZALEŻNIENIU!
SERDECZNIE ZAPRASZAMY DO ODSŁUCHANIA INNYCH NAGRAŃ - ZNAJDZIESZ JE W ZAKŁADCE "DLA WAS"
ws
Zapraszamy do Centrum Human w Lublinie. Wykwalifikowana kadra specjalistów zapewni Ci pomoc w zakresie radzenia sobie ze współuzależnieniem oraz uzależnieniem. Skorzystaj z terapii indywidualnej, o której więcej przeczytasz tu: psychoterapia Lublin lub terapii grupowej, pod linkiem: terapia grupowa
Sprawdź naszych specjalistów: specjaliści
Skontaktuj się z nami pod numerem telefonu: 508 912 449
Terapia to najskuteczniejsza metodą pomocy! Centrum Human w Lublinie oferuje pomoc w ramach terapii indywidualnej (stacjonarnie) lub online. Skorzystaj z naszej oferty terapii indywidualnej (terapia uzależnień i współuzależnień, terapia zaburzeń osobowości, terapia zaburzeń nastroju i depresyjnych, terapia dla dzieci i młodzieży (u wybranych specjalistów) oraz wiele innych) lub grupowej (zapytaj telefonicznie o powstające grupy terapeutyczne: uzależnienie, współuzależnienie, grupy dla osób chorych onkologicznie). Zapraszamy do Lublina!
Tekst o uzależnieniu i współuzależnieniu opracowany został przez zespół Centrum Zdrowia Psychicznego Human w Lublinie z siedzibą przy Żwirki i Wigury 4/10.
Bibliografia:
1. Beattie, M. (1994). Koniec współuzależnienia. Poznań: Media Rodzina.
2. Uzależnienie od narkotyków. Podręcznik dla terapeutów (red) Jabłoński P., Bukowska B., Czabała J.,Krajowe Biuro do Spraw Przeciwdziałania Narkomanii 2012.
3. Woronowicz, B.T. (1998). Alkoholizm jest chorobą. Warszawa: Państwowa Agencja Rozwiązywania problemów Alkoholowych.